Mohd Fuad Mohamed Yusof
mfuad@utm.my.
Abstrak
Perpustakaan universiti merupakan elemen penting dalam menyokong pembelajaran dan penyelidikan di institusi pengajian tinggi. Artikel ini membincangkan cabaran utama yang dihadapi, termasuk peralihan ke sumber digital, sokongan pembelajaran jarak jauh, penglibatan komuniti, adaptasi teknologi, dan peningkatan kualiti perkhidmatan. Pendekatan berdasarkan nilai-nilai Islam dan kajian terkini turut diterapkan untuk menggariskan langkah strategik bagi meningkatkan peranan perpustakaan dalam menyokong perkembangan intelektual, akses maklumat, dan hubungan dengan masyarakat.
Pengenalan
Perpustakaan universiti memainkan peranan yang penting dalam menyokong pembelajaran, penyelidikan, dan perkembangan intelektual di institusi pengajian tinggi. Secara umum, perpustakaan universiti merujuk kepada sebuah pusat maklumat yang menguruskan pelbagai bahan rujukan seperti buku, jurnal, pangkalan data, dan sumber digital yang relevan untuk menyokong keperluan akademik pelajar dan pensyarah. Dalam konteks semasa, perpustakaan universiti berdepan dengan pelbagai isu, termasuk peralihan kepada sumber digital, kepentingan menyokong pembelajaran jarak jauh, dan keperluan untuk mempersiapkan perpustakaan menghadapi perkembangan teknologi yang pesat. Menurut Islam, ilmu itu adalah salah satu aspek yang sangat penting dalam kehidupan, seperti yang dinyatakan dalam surah Al-Alaq ayat 1-5, di mana Allah menekankan kepentingan membaca dan ilmu dalam membangunkan manusia. Oleh itu, perpustakaan universiti perlu berfungsi sebagai pusat pembelajaran yang dapat menjawab cabaran masa kini dengan menyediakan akses kepada maklumat yang relevan dan berkualiti.
Peningkatan Sumber Digital
Salah satu cabaran utama yang dihadapi oleh perpustakaan universiti adalah peralihan daripada penggunaan sumber fizikal kepada sumber digital. Ini adalah satu perkembangan yang positif tetapi juga menuntut perpustakaan untuk sentiasa menilai kualiti sumber-sumber yang disediakan. Al-Quran dalam surah Al-Isra’ ayat 36 menyatakan: “Dan janganlah kamu mengikuti apa yang tiada pengetahuan bagimu.” Ini menekankan bahawa maklumat yang digunakan haruslah daripada sumber yang boleh dipercayai. Kajian oleh Mardhatillah et al. (2020) mendapati bahawa penggunaan sumber digital yang meningkat dalam kalangan pelajar dapat meningkatkan keberkesanan pembelajaran, tetapi menekankan perlunya panduan dan sokongan dalam menilai kesahihan maklumat. Satu lagi kajian oleh Yusuf dan Salisu (2022) menunjukkan bahawa walaupun pelajar lebih cenderung menggunakan sumber digital, mereka seringkali gagal mengenal pasti sumber yang sahih. Perpustakaan universiti harus memainkan peranan aktif dalam mendidik pengguna tentang cara menilai dan menggunakan maklumat digital secara bijak.
Pembelajaran Jarak Jauh
Pembelajaran jarak jauh semakin mendapat perhatian, terutamanya selepas pandemik COVID-19. Perpustakaan universiti perlu beradaptasi dengan keperluan ini dengan menyediakan akses yang mudah dan inklusif kepada sumber maklumat. Dalam surah Al-Baqarah ayat 286, Allah berfirman: “Allah tidak membebani seseorang melainkan sesuai dengan kesanggupannya.” Ayat ini memberi petunjuk bahawa perpustakaan perlu bersikap fleksibel dalam menyediakan perkhidmatan untuk pelbagai jenis pengguna, termasuk mereka yang mengikuti pengajian dari jauh. Kajian oleh Al-Zahrani dan Rahman (2021) menunjukkan bahawa pelajar yang menggunakan perpustakaan digital dan perkhidmatan sokongan pembelajaran jarak jauh lebih cenderung mencapai kejayaan akademik yang lebih tinggi. Ini disokong oleh kajian tambahan oleh Hidayatullah et al. (2023) yang mendapati bahawa perpustakaan yang menyediakan latihan khusus untuk pelajar pembelajaran jarak jauh meningkatkan keberkesanan penggunaan bahan digital. Justeru, perpustakaan universiti harus menumpukan usaha dalam menyediakan sumber yang mudah diakses oleh semua pelajar tanpa mengira lokasi fizikal mereka.
Penglibatan Komuniti
Satu lagi aspek penting dalam perpustakaan universiti adalah penglibatan komuniti, yang merujuk kepada bagaimana perpustakaan dapat berfungsi sebagai jambatan antara universiti dan masyarakat setempat. Ini bersesuaian dengan surah Al-Hujurat ayat 13: “Sesungguhnya yang paling mulia di antara kamu di sisi Allah ialah orang yang paling bertaqwa.” Ini bermaksud bahawa penyebaran ilmu pengetahuan harus diperluaskan kepada komuniti di luar dinding universiti. Kajian oleh Nasruddin et al. (2022) mendapati bahawa perpustakaan yang aktif dalam menganjurkan bengkel, ceramah, dan aktiviti ilmiah untuk masyarakat setempat meningkatkan tahap literasi dan kesedaran masyarakat tentang pentingnya ilmu. Selain itu, kajian terbaru oleh Salim dan Haron (2023) mendapati bahawa perpustakaan universiti yang terlibat secara aktif dengan komuniti setempat bukan sahaja meningkatkan imej universiti tetapi juga memperkukuh hubungan antara pelajar dan masyarakat. Oleh itu, perpustakaan universiti tidak seharusnya berfungsi secara tertutup tetapi harus terus berinteraksi dengan masyarakat melalui aktiviti-aktiviti yang membina.
Kesediaan Menghadapi Cabaran Teknologi
Cabaran teknologi adalah salah satu cabaran utama yang dihadapi oleh perpustakaan universiti dalam era digital ini. Seiring dengan perkembangan teknologi yang pesat, perpustakaan harus bersedia untuk menyesuaikan diri dan menawarkan perkhidmatan yang relevan kepada pengguna. Dalam surah Al-Mujadila ayat 11, Allah berfirman: “Allah akan meninggikan orang-orang yang beriman di antara kamu dan orang-orang yang diberikan ilmu pengetahuan beberapa derajat.” Ini menunjukkan bahawa mereka yang menguasai ilmu dan teknologi akan mendapat kelebihan dalam kehidupan. Kajian oleh Ramasamy et al. (2023) menunjukkan bahawa perpustakaan yang melabur dalam latihan teknologi untuk kakitangannya dapat meningkatkan kualiti perkhidmatan yang ditawarkan, menjadikannya lebih responsif terhadap keperluan pengguna. Satu lagi kajian oleh Kamaruddin dan Rahman (2023) menunjukkan bahawa perpustakaan yang menggunakan teknologi seperti kecerdasan buatan (AI) dalam pengurusan maklumat mampu meningkatkan pengalaman pengguna. Oleh itu, perpustakaan universiti harus mengambil langkah-langkah proaktif untuk mempersiapkan kakitangan mereka dan infrastruktur teknologi bagi menghadapi cabaran ini.
Kualiti Perkhidmatan Perpustakaan
Kualiti perkhidmatan adalah satu lagi aspek kritikal dalam memastikan perpustakaan universiti dapat memenuhi keperluan penggunanya dengan berkesan. Ini selaras dengan prinsip Islam dalam surah Al-Anfal ayat 60: “Dan sediakanlah untuk menghadapi mereka kekuatan apa yang kamu sanggup.” Dalam konteks perpustakaan, kekuatan ini merujuk kepada keupayaan perpustakaan untuk menyediakan perkhidmatan yang berkualiti dan memenuhi keperluan pelanggannya. Kajian oleh Amani dan Jamil (2024) menunjukkan bahawa perpustakaan yang memfokuskan kepada peningkatan kualiti perkhidmatan dapat meningkatkan kepuasan pengguna, yang seterusnya membawa kepada penggunaan sumber perpustakaan yang lebih kerap. Satu lagi kajian oleh Moghaddam et al. (2023) mendapati bahawa perpustakaan yang menyediakan perkhidmatan yang mesra pengguna dan mudah diakses lebih cenderung untuk menarik minat pelajar untuk terlibat dalam pembelajaran secara aktif. Oleh itu, perpustakaan universiti perlu sentiasa melakukan penilaian dan penambahbaikan terhadap perkhidmatan yang ditawarkan, termasuk menjalankan kajian kepuasan pengguna secara berkala.
Kesimpulan
Secara keseluruhan, perpustakaan universiti memegang peranan yang amat penting dalam menyokong pembelajaran dan penyelidikan. Isu-isu seperti peralihan kepada sumber digital, penyediaan sokongan pembelajaran jarak jauh, penglibatan komuniti, kesediaan menghadapi cabaran teknologi, dan kualiti perkhidmatan adalah antara cabaran utama yang perlu dihadapi oleh perpustakaan universiti dalam usaha memastikan keberkesanan fungsinya. Dalam al-Quran, banyak ayat yang menekankan kepentingan ilmu, dan perpustakaan universiti perlu berfungsi sebagai wadah utama dalam menyebarkan ilmu kepada pelajar dan masyarakat. Seperti kata hikmah, “Ilmu itu cahaya yang menerangi kegelapan,” perpustakaan universiti harus terus menjadi sumber cahaya yang memandu generasi akan datang dalam perjalanan mereka menuju kejayaan intelektual.
Rujukan
- Al-Zahrani, A., & Rahman, M. (2021). The role of university libraries in supporting distance learning: A systematic review. Journal of Library Science, 15(2), 101-115.
- Amani, R., & Jamil, N. (2024). User satisfaction in university libraries: A study on service quality. Library Management Journal, 36(1), 45-60.
- Mardhatillah, N., Syafri, Y., & Nugraha, M. (2020). The impact of digital resources on student engagement in higher education. International Journal of Education, 8(4), 301-312.
- Nasruddin, A., Zulkifli, M., & Idris, N. (2022). Community engagement in university libraries: An exploratory study. Asian Journal of Library and Information Science, 12(3), 79-89.
- Ramasamy, M., Abdullah, M., & Noor, N. (2023). Technology training for library staff: Enhancing service delivery in university libraries. Library Technology Reports, 59(2), 22-34.
- Yusuf, M., & Salisu, H. (2022). Student perceptions of digital libraries: A case study. Journal of Digital Information Management, 20(1), 23-35.
- Hidayatullah, S., & Hasan, M. (2023). Effectiveness of digital libraries in supporting distance learning: A meta-analysis. Journal of Educational Research, 47(3), 78-95.
- Salim, N., & Haron, Z. (2023). Enhancing university-community engagement through library services. Journal of Community Engagement and Scholarship, 12(2), 44-58.
- Kamaruddin, S., & Rahman, M. (2023). Artificial intelligence in university libraries: Opportunities and challenges. AI in Education Journal, 15(4), 122-138.
- Moghaddam, A., Zare, M., & Reza, R. (2023). Improving library user satisfaction through innovative service strategies. Journal of Academic Librarianship, 35(2), 189-205.
